UzHOROD OBNAzONY
- Ivan Petrovcij i rusiсskie erotyki
 Ivan Petrovcij to postac kontrowersyjna nie tylko na Ukrainie, ale i w krкgach Rusinуw w kraju i za granicе. Poeta, najbardziej znany ze swoich tіumaczeс poezji francuskiej, wкgierskiej, sіowackiej niemieckiej oraz rosyjskiej na ukraiсski, ktуry opublikowaі takze wiele ksiеzek po ukraiсsku i ktуry w 1998 roku zdobyі rusiсskе nagrodк literackе imienia Aleksandra Duchnowycza.
Ostatnio Petrovcij wydaі kilka kontrowersyjnych tytuіуw po rusiсsku. Jego ostatnia ksiеzka to Bitangus'ki Spuvanky, Rusyns'kyj Eros ( Piesn mіodosnci - rusiсskie erotyki) z zeszіego roku.
Z pewnosnciе najwiкkszе zasіugе Ivana Petrovcija dla ruskiej literatury jest Rusyns'ka Bysjida, najwazniejsze rusiсskie pismo literackie zaіozone przez niego w 1997. Pismo to nie poprzestaje na tradycyjnej roli prasy rusiсskiej jakе jest przekazywanie spoіecznosnci Rusinуw informacji w jej rodzimym jкzyku, ale stara siк tez pokazac bogactwo jкzyka rusiсskiego.
Jкzyk jako narzкdzie samoobrony
Pismo Rusyns'ka Bysjida po raz pierwszy ukazaіo siк we wrzesnniu 1997 jako czterostronicowe wydanie, o formacie gazety. Ukazywaіo siк co miesiеc az do marca nastкpnego roku. Od tamtej pory niestety jest wydawane sporadycznie z powodu braku snrodkуw finansowych: dwukrotnie w 1998 oraz dwukrotnie w 2001.
Pismo omawia wydarzenia kulturalne i publikuje recenzje ksiеzek. Najwiкcej miejsca posnwiкca jednak poezji. We wszystkich numerach mozna znaleџc wiersze, a kazde sіowo pisma stara siк snwiadczyc o bogactwie jкzyka rusiсskiego.
Sam Petrovcij tіumaczyі dzieіa Edgara Alana Poe'go, Henry'ego Wodswortha Longfellowa, Williama Sheakespeare'a, Friedricha Nietschego, a takze Sergieja Jesienina na іamach Rusynsk'kiej Bysjidy, udowadniajеc, ze po rusiсsku mozna wyrazic to samo co po angielsku, niemiecku czy rosyjsku.
Petrovcij poszedі jeszcze dalej tіumaczеc na ukraiсski klasyczne dzieіa rusiсskich poetуw takich jak Aleksander Duchnowycz, a takze, na rusiсski, utwory klasycznych poetуw ukraiсskich, takich jak Taras Szewczenko. Pragnеі pokazac rуznice miкdzy jкzykiem ruskim a ukraiсskim i osiеgnеі przy tym dosyc niezwykіe efekty. I choc Petrovcij byc moze nazbyt stara siк udowodnic, ze rusiсski rуzni siк znacznie od ukraiсskiego, to jednak pokazuje, ze jezeli uwazalibysnmy rusiсski jedynie za dialekt jкzyka ukraiсskiego trudno byіoby wyjasnnic ogromne rуznice miкdzy tіumaczeniem a oryginaіem.
Rusiсskie erotyki
Obok pracy nad Rusynskе Bysjidе Petrovcij opublikowaі takze trzynasncie ksiеzek po ukraiсsku. W 1993 snwiatіo dzienne ujrzaі Dialektarij abo ћ myla knyћocka rusyns'koi bysidd u virљach ( Dialektaruj, albo miіa sercu ksiеzeczka o jкzyku rusiсskim wierszem) - sіownik sіуw rusiсskich, w ktуrym definicje podparte sе cytatami z poezji ukraiсskiej. Poczеwszy od ksiеzki Nashy Spьvanky (Nasze i nie nasze piesnni, 1999), Petrovcij przestawiі siк caіkowicie na jкzyk rusiсski.
Ostatnia ksiеzka Petrovcij'a to Bitangьs'ki Spьvanky Rusyns'kyj Eros (Piesnс mіodosnci - rusiсskie erotyki). Opublikowany w 2001 roku tomik to zbiуr erotykуw, o ktуrych mуwi siк ze sе sprosnne, wulgarne a nawet pornograficzne.
We wstкpie Petrovcij pisze, ze zbieraі wiersze gdzie tylko mуgі - we wsiach, miasteczkach… w biurach najwyzszych urzкdnikуw paсstwowych", od " piekarzy i kierowcуw, emerytуw, dzieci, profesorуw uniwersyteckich od znanych pisarzy, malarzy, kompozytorуw…
Jednak autor przypomina, ze poezja erotyczna wywodzi siк tez z bardziej szacownych џrуdeі niz wiersze w jego tomiku. We wstкpie opisuje tradycjк poezji erotycznej poczynajеc od cesarstwa rzymskiego. Cytuje Szekspira i Puszkina, Simon de Beauvoir i Sofoklesa, Wіodzimierza Majakowskiego i Isaaca Singera, ukazujеc, ze taki typ poezji mozna znaleџc w wielu kulturach i epokach.
Autor zaznacza tez, ze dіuga tradycja poezji erotycznej jest nieobca literaturze ruskiсskiej.
Zbiуr wierszy U koliby: vэbor obhroublй erotickй poesie verchovinskйho lidu na Podkarpatskй Rusi (W chatce: wybуr erotykуw gуrali z Podkarpackiej Rusi) zostaі opublikowany w Mukaczewie w roku 1933, kiedy Podkarpacka Rusn nalezaіa jeszcze do Czechosіowacji. Ksiеzka jest zbiorem erotykуw zebranych przez czeskich etnografуw podczas badaс na terenie Podkarpacia..
Jakiesn szesncdziesiеt lat pуџniej temat ten powrуciі w ksiеzce Erotica Ruthenica - Erotika Rutenika, opublikowanej w 1995 w Nowym Sadzie w Jugosіawii. Ksiеzka takze opiera siк na badaniach etnograficznych, tym razem przeprowadzonych przez Volodymyra M. Hnatjoka (1871-1926) w ruskich wsiach Kersetur, Kucur oraz Vinkovci w 1897 i 1899.
Obecnie zarуwno U koliby jak i Erotica Ruthenica zostaіy zapomniane. Bitangьs'ki Spьvanky przenosi ruskе literaturк erotycznе z pola badaс etnograficznych na karty literatury i w zamysnle Petrovicja jest to czas zemsty.
Ukraiсcy: najgorsi kochankowie snwiata?
Wiedzеc, ze Petrovcij jest zainteresowany poezjе erotycznе w innych kulturach oraz ze tomik Bitangьs'ki Spьvanky zostaі opublikowany na Ukrainie, mozna by przypuszczac, ze znajdе siк w nim wiersze zwiеzane z ukraiсskе poezjе erotycznе. Jednakze, zbiуr jest posnwiкcony przede wszystkim rusiсskim tіumaczeniom erotycznej poezji rosyjskiej, kulturowego rywala Ukrainy.
Wyjasnnienie jakie podaje Petrovcij, a ktуre nie pojawia siк we wstкpie, lecz tylko w czasopisnmie Rusyns'ka Bysjida, jest bardzo proste. Jego zdaniem Ukraiсcy nie mogе byc wzorem dla Rusinуw, gdyz sе najgorszymi kochankami snwiata.Wedіug Petrovcija Rosjanie majе gorкtszе krew i lepiej znajе siк na miіosnci niz Ukraiсcy. Wystarczy tylko wskazac na najwiкkszego poetк rosyjskiego Aleksandra Puszkina.
Petrovcij ceni wysoko takze Iwana Barkowa, jednego z najstarszych i najpіodniejszych rosyjskich twуrcуw poezji erotycznej. Barkow miaі ogromny wpіyw na Puszkina. Co wiкcej, w Rosji zostaі niedawno wydany tom erotykуw Puszkina noszеcy tytuі Ten'Barkova (Cieс Barkowa). W Bitangьs'ki Spьvanky mozna znaleџc tez tіumaczone na rusiсski wiersze rosyjskich poetуw takich jak Lermontow, Turgieniew, Majakowski, Jesienin i Wysocki.
Na tym nie koсczy siк krytyka Petrovcija. Ocenia on surowo rolк jakе peіni miіosnc w kulturze ukraiсskiej: Z wielu darуw jakimi Bуg tak hojnie obdzieliі czіowieka, a wiкc z posnrуd miіosnci, pracy, jadіa, odpoczynku i innych darуw kazdy narуd upopodobaі sobie szczegуlnie jeden. Dla Rusinуw to wіasnnie miіosnc jest na pierwszym miejscu, i to zarуwno miіosnc duchowa do ojczyzny, jak i miіosnc fizyczna do zony…
A co wybrali Ukraiсcy? pyta Petrovcij, po czym cytuje Iwana Kotljarewskiego, Iwana Karasa i innych pisarzy ukraiсskich osnwiadczajеc, ze powyzsze przykіady sе potwierdzeniem tego, ze Ukraiсcy jedzе, snpiе, odpoczywajе, a w najgorszym razie-pracujе. Ale zeby siк kochali?
Dalej jest jeszcze ostrzej. W angielskich sіownikach opisujеcych snwiat seksu czytamy, ze najwiкkszymi teoretykami i praktykami tego snwiкtego aktu byli Francuzi ( co nie powinno nas dziwic), dalej Japoсczycy, Chiсczycy, zydzi, Abhazowie Jakuci… ale Ukraiсcуw nie wymienia siк ani razu. Natomiast wspomina siк o Rusinach!
Przedmiot kontrowersji
Zbiуr wierszy Bitangьs'ki Spьvanky wywoіaі burzк zarуwno w prasie rusiсkiej, jak i ukraiсskiej. Ukraiсski tygodnik Dzerkaіo Tyznja ostro krytykowaі nie tylko ksiеzkк, pismo Rusyns'kе Bysjidк, ale i samego Petrovcija. Dla Dzerkalo publikacja tego typu poezji erotycznej na pierwszej stronie Rusyns'kiej Bysjidy to objaw niepokojеcego zjawiska:
Przywуdcy Rusinуw nie potrafiе zainteresowac mіodych ludzi. Uciekajе siк do dziwacznych snrodkуw, aby przyciеgnеc mіodych. W kilku numerach Rusyns'kiej Bysjidy ukazaіy siк erotyki zaczerpniкte z ksiеzki Bitangьs'ki Spьvanky, Rusyns'kyj Eros znanego pisarza karpackiego Ivana Petrovcija, ktуry jest jednoczesnnie redaktorem gazety.
Ukraiсski tygodnik poszіa jeszcze dalej piszеc, ze Najbardziej wpіywowa niezalezna gazeta regionalna Rio opublikowaіa juz kilka wierszy ( po kilka zwrotek). Jednak w Dzerkale Tyznja poezja ta moze ukazac siк tylko we fragmntach, ze wzglкdu na dobre imiк gazety.
I rzeczywisncie, wszystkie niecenzuralne sіowa zostaіy usuniкte z tekstu.
Mіodzi ludzie czytajе tк poezjк z przyjemnosnciе, ale nie wstкpujе do ruskich organizacji. napisaіo Dzerkaіo Tyznja w podsumowaniu.
Biorеc pod uwagк, ze stereotypowy obraz kultury Rusinуw to maіe wioski, drewniane cerkiewki i dzieci w snlicznych strojach ludowych taсczеce tradycyjne taсce, nie mozna siк dziwic, ze Bitangьs'ki Spьvanky i Rusyns'ka Bysjida, nie dosnc ze piszеce o erotyzmie, to jeszcze przy pomocе wulgarnego sіownictwa, byіy szokujеcym dosnwiadczeniem, nie tylko dla Ukraiсcуw, ale i dla przeciкtnego rusiсskiego czytelnika.
Sіowa wulgarne - nowosnc w rusiсskim sіownictwie
Poniewaz wstкp do zbioru Bitangьs'ki Spьvanky i jego fragmenty ukazaіy siк w Rusynskiej Bysjidzie, gazeta ta staіa siк gіуwnym popularyzatorem tomiku, a rуwnoczesnnie opublikowane erotyki staіy siк magnezem przyciеgajеcym czytelnikуw. Jednak dla Petrovcija nie jest to powуd do wstydu. Nie ma on wеtpliwosnci, ze warto jest pokazywac rusiсskie wulgaryzmy - Kazde sіowo zostaіo dane czіowiekowi przez Boga, podobnie jak kazda kropla jego krwi pisze we wstкpie.
Choc z rusiсskimi przekleсstwami sprawa jest dosyc skomplikowana.
Pewien Јemko z Polski zapytany czy moze sobie przypomniec jakisn wulgaryzm po rusku stwierdziі:
To nie tylko dziwne, ale i trudne. Pytaіem o to mojе matkк i szwagra, ale i oni nie umieli nic wymysnlic. Kiedy wiкc Јemkowie klnе, uzywajе polskiego.
Dziewczyna pochodzеca z rusiсskiego Keresteru, w Wojwodinie, udzieliіa prawie takiej samej odpowiedzi: Nawet nie jestem pewna czy Rusini majе jakiesn swoje wіasne przekleсstwa - wiкkszosnc z nich to po prostu іadne opisy czegosn.
W Wojwodinie Rusini uzywajе serbskiego, jesnli chcе przeklеc. Podobnie jest w caіej byіej Jugosіawii, gdzie serbski uchodziі za jкzyk soczysty i bogaty w przekleсstwa. Dziennikarz sіoweсski napisaі:
Mimo ze Jugosіawia byіa krajem peіnym napiкc, to jednak przekleсstwa byіy jednе z tych rzeczy, ktуre poszczegуlne narody swobodnie od siebie zapozyczaіy. Serbowie sіuzеcy z Albaсczykami w armii uwielbiali klеc na swoje dziewczyny po albaсsku. Kiedy Sіowacy z Wojwodiny, Rusini i Wкgrzy klкli, robili to tylko po serbsku, a w swoich wіasnych jкzykach uzywali szlachetniejszych wyrazeс.
Podobnie w Erotice Ruthenice, jesnli pojawiajе siк tam wulgaryzmy sе to wulgaryzmy serbskie.
Natomiast Bitangьs'ki Spьvanky ( w tym fragmenty publikowane w Rusyns'kiej Bysjidzie) peіne sе wulgaryzmуw. Sе one prawie takie same jak w innych jкzykach sіowiaсskich, a niektуre z nich mozna znaleџc takze w wкgierskim i rumuсskim. Da siк jednak wyodrкbnic pewnе rusiсskе specyfikк. Jak klnе Rusini? - minisіowniczek
Nowe spojrzenie na ruski jкzyk i literaturк
Ivan Petrovcij i jego pismo literackie Rusyns'ka Bysjida z pewnosnciе wytyczajе nowe szlaki w literaturze i jкzyku rusiсskim, ale co wazniejsze zmieniajе sposуb w jaki Rusini postrzegajе sami siebie.
Od czasu rewolucji w 1989 Rusini we Wschodniej Europie oglеdajе siк wstecz, prуbujеc zachowac swoje tradycje ludowe, religijne, jednak rzadko starajе siк ozywic swojе kulturк, tak aby mozna z niej byіo czerpac w przyszіosnci. Jaki jest pozytek z kultury, ktуra w erze globalizacji, zatrzymaіa siк na dziewiкtnastym wieku? Jesnli Rusini chcе zeby mіodzi nie zostali wchіoniкci przez bardziej dla nich atrakcyjnе kulturк masowе, dziaіania Petrovcija sе nie tylko potrzebne, ale i konieczne.
Opublikowane przez Petrovcija rusiсskie erotyki peіne rusiсskich wulgaryzmуw podwazajе wizerunek Rusina jako skromnego, poboznego czіowieczka, zyjеcego kulturе ludowе. Przyciеgajе one wiкcej mіodych ludzi niz mуgіby to uczynic zbiуr poezji o owcach, drewnianych kosnciуіkach i zielonych pastwiskach. Chociaz Dzerkalo Tyznja oskarza Petrovcija o schlebianie niskim gustom mіodych czytelnikуw, to jednoczesnni przyznaje w ten sposуb, ze mіodziez czyta poezjк. Moze patrzy na niе z przymruzeniem oka, ale jе czyta.
Brian Pozun
Tіumaczenia artykuіu Full frontal Uћhorod Ivan Petrovcij, Rusyn Erotica and Rusyn Culture dokonaіa Magdalena Maciсska |
